ইন্দ্ৰেশ্বৰ বৰঠাকুৰ || ১৮৮৭-১৯৬০
        
        ৰণ-জেউতীৰ-পৰা
        
        শিবিৰ শিবিৰে সুৱদী সন্ধ্যা
        ফুলে কি প্ৰাণৰ ৰজনী-গন্ধ্যা!-
ঘৰে পৰে মিলি                আঁকোলা-আঁকোলি
        মুখত হিয়াৰ হাঁহি,
কেনি বাজে অই                জোনোৱালী ৰাতি
        নিমাতে মোহন ৱাঁহী!
        গন্ধ-অনুলেপ, স্নান-আহাৰেৰে
        জনে জনে হাঁহি মুকলি মনেৰে,
দিয়ে ঢালি চিত                গীত-তৰঙ্গত
        ঝঙ্কাৰ বীণাৰ তান;
নয়ন-বাণেৰে                জিনে নাচনীয়ে
        বাণেৰে নিজিনা প্ৰাণ |

শ্ৰমেৰে অৰ্জ্জা সুখৰ নিদ্ৰাই
গ্লানি শৰীৰৰ নিয়েহি নিৰাই;
পুৱালে’ প্ৰস্তুত                দিণৰ ৰণলে’,
        লাগে ঘুৰি মহামাৰ;
আপোন পৰৰ                এনেটি সপোন,
        চিনোযে নৰয় তাৰ!
        

        এই অনুক্ৰমে যায় দহ দিন,
        যিদিনা জাহ্নৱী হ’ল পুত্ৰহীন,
শৰৰ শয্যাত                পৰি পিতামহ
        গণিছে শেষৰ দিন;
নধৰা কৃষ্ণক                অস্ত্ৰ ধৰালে
        গ’ল ভকতিত লীন!

        আখৰে আখৰে প্ৰতিজ্ঞা দুষ্কৰ
        শেষ নিশ্বাসেৰে ৰাখিলে নিজৰ,
শৰৰ অঞ্জলি                ল’লে অৰ্জ্জুনৰ
        বুকুত দিলেযে ঠাই,
তীৰৰ শয্যাত                পৰি ৰ’ল বীৰ
        দিবলে’ তুলনা নাই |
        
        এনেটি বীৰৰো আতঙ্ক জগালে,
        দিনে দিনে কিযে চমক লগালে,
নিজ বীৰ্য্য-বলে                বীৰ ঘটোত্কচ
        ভাৰতত ধন্য হ’ল;
আৰ্য্যৰ হিয়াত                অনাৰ্য্যৰ নাম
        কল্পান্ত কাললে’ ৰ’ল |
        
        শুনি হৈড়িম্বই ভীষ্মৰ নিপাত,
        থমকি খন্তেক কৰে অশ্ৰুপাত,
‘অতদিনে ধৰা                বীৰশূন্য হ’ল,
        -ওলাল বুকুৰপৰা,
‘সাৰ্থক জনম                এনেটি বীৰৰ
        বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰা |’

        দশম দিনৰ হ’ল অৱহাৰ
        ঘৰে পৰে মিলি কৰে হাহাকাৰ!
ভীষ্মৰ লগতে                হিয়া দেৱতাৰ
        নিজম পৰিল,-গ’ল!
ভিন ভিন পথ                কুৰু পাণ্ডৱৰ
        অশ্ৰুৰে নেদেখা হ’ল |

        অৰ্দ্ধেকৰ বেছি উভয় পক্ষৰ
        হ’ল অতদিন অতিথি যমৰ |
হতাশ যুঁজাৰু                যুঁজত লগোৱা
        কেনে সি কঠিন কাম
সাধিলে সহজে                দাতাকৰ্ণে তাক
        জলালে বীৰৰ নাম |

        আচাৰ্য্য দ্ৰোণক পাতি সেনাপতি
        ওলাল যুদ্ধলে’ ক্ৰুৰ কুৰুপতি;
সেনাৰ আগত                কৰ্ণ মহাবীৰ
        আহিছে হুঙ্কাৰ ছাড়ি,
ভীষ্মৰ বিহনে                ল’ব প্ৰতিশোধ
        আজি অৰ্জ্জুনক মাৰি |

        কৌৰৱ সেনাৰ দ্ৰোণতে বিশ্বাস,-
        দিলে দ্ৰোণে বুজি সীমাৰে আশ্বাস,-
‘ঘেৰি ধৰি আজি                শ্ৰেষ্ঠ পাণ্ডৱৰ
        আনিম সিংহক বেৰি,
দেৱৰো দুৰ্দ্ধষ                অৰ্জ্জুনে যদিহে
        দিয়ে অৱকাশ এৰি |’
        
        দ্ৰোণে ৰচে বেহু, শকুনিৰ চাল,
        উঠিছে গুজৰি কৰ্ণ মহাকাল,
একে দিনে যেন                দিব জিকি ৰণ
        নাচে দুৰ্য্যোধনে চাই;
এনেতে গাজিলে                শঙ্খ কেশৱৰ
        কুৰু-কুল চঁকি যায় |

        হুৰা হুৰি লাগে দুয়োটি পক্ষৰ,
        পাখি-আস্ফালন ক্ৰুদ্ধ গৰুড়ৰ!
যুঁজক সিফালে                নাৰায়ণী সেনা
        কৃষ্ণ অৰ্জ্জুনক ঘেৰি,
ভীম ভগদত্তে                 যুঁজক ইফালে
        ধৰ্ম্মক মাজতে এৰি |

        অলম্বুষ বীৰে ৰোধি হৈড়িম্বক
        দিয়ক সুচল প্ৰমত্ত গজক,
ভগদত্তে যাতে                আজিয়ে ভীমক
        গচকি মাৰিব পাৰে |
চক্ৰাকাৰে বেহু                ৰচে আচাৰ্য্যই
        ক’ত অভিমন্যু সাৰে?

        চমকি উঠিল যত কুৰু-বীৰ
        দেখি সুৰক্ষিত ধৰ্ম্ম যুধিষ্ঠিৰ |
কোনে যেন কয়                আকাশ-কোলাত,
        ‘অৰে অ’ দুৰ্য্যোধন,
বীৰ অৰ্জ্জুনৰ                ৰথৰ সাৰথি
        আপুনিযে নাৰায়ণ |’

        কৰি শঙ্খধ্বনি সেনা নাৰায়ণী
        ঘেৰে চতুৰ্দ্দিশ কৃষ্ণকো নগণি,
যুঁজি প্ৰহৰেক                বীৰ ফাল্গুনিয়ে
        নেপায় কেনিও ত্ৰাণ,
উত্তাল তৰঙ্গ                গৰ্জ্জে সমুখত
        চমকি যঠিল প্ৰাণ |

        হঠাত পাৰ্থৰ পৰিল মনত
        তাষ্ট্ৰ নামে বাণ আছে যে তূণত,
হানে গণ্ডীৱেৰে                মনৰ উল্লাসে
        অব্যৰ্থ সন্ধান তাৰ,
নিমিষতে সি কি                 বিভ্ৰম ঘটালে
        লাগি গল ধৰ-মাৰ |

        পৰস্পৰ দেখে কৃষ্ণ-ধনঞ্জয়,
        কটা-কটি কৰি নিজে হ’ল ক্ষয়!
এটি প্ৰহৰতে                নাৰায়ণী সেনা
        ভালেখিনি গ’ল মৰি,
ফুলা মদাৰৰ                অতনা গছনি
        উভলি থাকিল পৰি |

        উৰি গ’ল ৰথ য’ত যুধিষ্ঠিৰ,
        লাগে ঘূৰি ৰণ দ্ৰোণ-ফাল্গুনিৰ |

ইফালে গজেৰে                ভগদত্ত বীৰ
        গৰজে ভীমক পাই,
উঠে কি জলক                ৰণ-জেউতিৰ,
        কাৰো পৰাজয় নাই |

        সুপ্ৰতীক নামে প্ৰাগজ্যোতিষৰ
        সুপ্ৰতীক সঁচা সমস্ত গজৰ,
এনে শিক্ষা তাৰ                অদ্ভুত চালনা
        নশলাগি কোনে পাৰে?
এই-এই-ধৰি                শুঁৰেৰে মেৰাই
        ভীমক আফালি মাৰে!

        পলকতে ভীমে বুদ্ধি-প্ৰভাৱেৰে
        বিদ্ধ কৰি শুঁৰ তীব্ৰ নাৰাচেৰে
বিজুলি বেগেৰে                পৰিকি তলত
        পেটত আঘাত কৰে;
ভীষণ চীত্কাৰ                কৰি কৰীৰাজে
        ত্ৰাসত আঁতৰি পৰে |

        ‘মাৰিলে মাৰিলে ভীমক মাৰিলে’-
        পলাতকে কান্দি গগণ ফালিলে |
চমকি অৰ্জ্জুন                চঁকি যুধিষ্ঠিৰ
        উধাতুৱে আহে লৰি,
ডেও দি উঠিছে                বীৰ ঘটোত্কচ,
        অলম্বুষে ৰাখে ধৰি |

        আহিয়ে দেখেকি ভীমে গদা লই,
        আক্ৰমে গজক ঘৃতাছতি হই,
আঁজুৰি গজে সি                গদা কাঢ়ি লই
        ভীমৰ মূৰলে’ মাৰে,
একে উচালতে                বায়ুৰ বেগেৰে
        বাগি দি মাৰুতি সাৰে |

        ক্ৰোধত অৰ্জ্জুন জ্বলে ভয়ঙ্কৰ
        বৰষে ধেনুৰে অগণন শৰ;
শৰৰ জালেৰে                আন্ধাৰ, আন্ধাৰ,
        একোকে নমনা হ’ল;
বায়ৱ অস্ত্ৰেৰে                আন্ধাৰ উৰাই
        ভগদত্ত থিৰে ৰ’ল |

        অস্ত্ৰই অস্ত্ৰই লাগে কটা-কটি,
        নেঘাটে কোনোটি এটি খোজো হটি |
খঙত ভমকি                ভগদত্ত বীৰে
        বৈষ্ণৱাস্ত্ৰ লয় জুৰি;
কঁপিলে আকাশ                কঁপিল পৃথিৱী
        -আহে কালান্তক উৰি!

        হঠাঁতে কৃষ্ণই আৱৰি পাৰ্থক
        ধৰে বুকু পাতি অব্যৰ্থ অস্ত্ৰক,-
নৰকাসুৰৰ                শৰ ভয়ঙ্কৰ
        কৃষ্ণত বিলীন হ’ল;
শেষৰ ভৰসা                প্ৰাগজ্যোতিষৰ,
        আজি সি কৃষ্ণলে’ গ’ল |

        কৰীকুম্ভ ভেদি সিংহ-নখাঘাত,
        গাণ্ডীৱীৰ সি কি শৰৰ সংঘাত,
পৰে সুপ্ৰতীক                আৰোহীৰ সতে
        লৰিল ৰণৰ থলী;
অৰ্দ্ধচন্দ্ৰ বাণ                হানিলে বুকুত
        গ’ল ভগদত্ত হ’লি |

        ছাড়ে সিংহনাদ পাণ্ডৱ সেনাই,
        কৌৰৱ সেনাৰ আজি ধাতু নাই!
পূবলই চাই                বীৰবৰে যেই
        শেষৰ নিশ্বাস ল’লে,
এটুপি অশ্ৰুৰে                এটি হুমুনিয়া
        প্ৰগজ্যোতিষৰ বলে |